Wierni nie posiadający sakramentu święceń
Pośród celebransów wystawienia Najświętszego Sakramentu i błogosławieństwa eucharystycznego wyróżnia się szafarzy zwyczajnych, posiadających sakrament święceń, podzielonych na trzy stopnie hierarchiczne: biskup, prezbiter i diakon, jednakże obowiązujące prawo przewiduje także istnienie szafarzy nadzwyczajnych, nie posiadających sakramentu święceń, którzy mogą dokonywać jedynie wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu, bez udzielania błogosławieństwa Sanctissimum. Odnośnie do tej drugiej kategorii ministrów należy stwierdzić, że prawodawstwo przeszło w tej kwestii istotną ewolucję.
Poprzedni Kodeks wyraźnie stanowił, że szafarzem wystawienia i repozycji Najświętszego Sakramentu jest kapłan albo diakon; ministrem błogosławieństwa eucharystycznego jest tylko kapłan, nie może udzielić go diakon, wyjąwszy przypadek, w którym, według kan. 845 § 2, zanosi do chorego Wiatyk. Prawodawca nie brał więc pod uwagę przypadku akolity, a tym bardziej wiernego laika – jako szafarza wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu.
Sobór Watykański II nakreślił inną wizję dyscypliny kościelnej, koncentrując się przede wszystkim na większym udziale laików w życiu liturgicznym Kościoła41. Odnośnie do kwestii laików, jako nadzwyczajnych szafarzy wystawienia i schowania Najświętszego Sakramentu, to kluczowe znaczenie mają dokumenty posoborowe: motu proprio papieża Pawła VI Ministeria quaedam z 15 sierpnia 1972r. i instrukcja Immensae caritatis ówczesnej Kongregacji Dyscypliny Sakramentów z 29 stycznia 1973 r.42
Pierwszy z tych dokumentów reformuje święcenia niższe w Kościele łacińskim; eksplikuje się tu urzędy (posługi) lektora i akolity, łączone w sposób specjalny z posługami słowa i ołtarza; co więcej, urzędy te przejmują w całości funkcje subdiakona. W ten sposób uwydatnia się jeszcze lepiej różnicę między duchownymi (odtąd rozumianymi jako osoby po święceniach diakonatu) i laikami, gdyż „posługi [te] mogą być powierzane wiernym świeckim, tak iż przestają być zastrzeżone do kandydatów do sakramentu kapłaństwa”. W ten sposób zostały uchylone normy obowiązującego Kodeksu o święceniach niższych i o ich szczegółowych zadaniach.
Między specyficznymi zadaniami akolity jako najważniejsze jawi się możliwość udzielania Komunii św. jako szafarzowi nadzwyczajnemu, ilekroć szafarze zwyczajni są nieobecni, nie mogą tego uczynić z powodu choroby, podeszłego wieku lub innej funkcji duszpasterskiej, albo ilekroć liczba wiernych przystępujących do świętego Stołu jest tak wielka, że odprawianie Mszy by się przeciągało, W tych samych nadzwyczajnych okolicznościach można mu zlecić wystawienie Najświętszego Sakramentu Eucharystii do publicznej adoracji wiernych, a następ, nie schowanie, jednak bez udzielenia ludowi błogosławieństwa.
Wyraźnie jednak przypomina się, że tylko do duchownego, czyli do ministra wyświęconego, należy zwyczajnie wystawienie i schowanie Eucharystii; nadto wyłącznie do niego należy błogosławieństwo eucharystyczne.
Instrukcja Immensae caritatis mówi o innej figurze, o ministrze nadzwyczajnym Komunii św., różnym od akolity. Nie jest to posługa ustanowiona, ale delegowana, która, jak zaleca to instrukcja, może być powierzana wybranym osobom w następującej kolejności: lektor, alumn wyższego seminarium zakonnik, zakonnica, katechista, wierny mężczyzna lub kobieta — z zachowaniem określonej tu kolejności, którą jednak może zmienić ordynariusz miejsca według roztropnego uznania.
W dokumencie tym nie mówi się nic o wystawieniu eucharystycznym, ale nic nie przeszkadza, żeby takie upoważnienie było przyznane—przez analogię z funkcjami akolity i w okolicznościach, w których może on wykonywać ten obrzęd – szafarzowi nadzwyczajnemu lub innemu ministrowi delegowanemu ad actum spośród wyznaczonych przez ordynariusza miejsca.
Rituale Romanum „De sacra Communione et de Cultu Mysterii Eucharistici extra Missam” przypomina, że nadzwyczajnymi szafarzami wystawienia i repozycji Sanctissimum, gdy kapłan i diakon są nieobecni lub mają prawnie uzasadnioną przeszkodę, są akolita i szafarz nadzwyczajny Komunii św., jeden z członków wspólnoty zakonnej lub pobożnego stowarzyszenia świeckiego męskiego i żeńskiego oddających się adoracji eucharystycznej, wyznaczony przez ordynariusza miejsca.
Według schematu KPK o sakramentach z 1975 r. nadzwyczajnym szafarzem wystawienia i schowania Sanctissimi Sacramentijest akolita. Natomiast w schematach Kodeksu z 1980 i 1982 r. nadzwyczajnym szafarzem wystawienia i schowania Eucharystii jest akolita, szafarz nadzwyczajny Komunii świętej lub ktoś inny wyznaczony przez ordynariusza miejsca.
Kan. 943 obowiązującego KPK postanawia:
W szczególnych okolicznościach, tylko wystawienia i schowania, jednak bez błogosławieństwa, może dokonać akolita, szafarz nadzwyczajny Komunii świętej lub ktoś inny wyznaczony przez ordynariusza miejsca, z zachowaniem przepisów wydanych przez biskupa diecezjalnego53.
Tak więc w szczególnych okolicznościach oraz za odpowiednim pozwoleniem wierny nie posiadający sakramentu święceń może wykonywać wystawienie eucharystyczne, otwierając drzwiczki tabernakulum, składając cyborium na ołtarzu lub wystawiając hostię w monstrancji. W tej materii jednak trzeba przestrzegać przepisów prawa powszechnego, ale także partykularnego, które winny być ustalone przez biskupa diecezjalnego.