Posługa lektora i akolity

KS. BOGUSŁAW WOLAŃSKI

1. Posługa akolity i lektora

Używając terminów lektor lub akolita, najczęściej myślimy o posługach, które podczas przygotowania do kapłaństwa przyjmują alumni seminariów duchownych. Zanim zostaną wyświęceni na diakonów i prezbiterów, wcześniej posługują jako lektorzy i akolici. Te nazwy kojarzymy również z funkcjami wypełnianymi przez służbę liturgiczną w parafiach. Ministranci przechodząc swoją formację, również stają się akolitami (mówimy częściej ministranci ołtarza) i lektorami. Ci pierwsi posługują przy stole eucharystycznym, a drudzy przy stole Słowa Bożego i swoją funkcję przyjmują na określony czas.

Kodeks prawa kanonicznego¹ i Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego² mówią nam również o tzw. stałych lektorach i akolitach, którzy wcale nie muszą być alumnami seminariów duchownych. Mogą stać się nimi świeccy mężczyźni bez zamiaru przyjmowania sakramentu święceń.

Nie chodzi tu również o funkcje podejmowane czasowo przez ministrantów, a o posługę podjętą na stałe³. W warunkach Kościoła w Polsce te dwie posługi wykonywane przez świeckich mężczyzn są jeszcze mało znane, ale będą w najbliższym czasie coraz częściej spotykane w życiu naszych parafii. Diecezje polskie, opierając się na dokumentach Konferencji Episkopatu Polski, mają możliwość zainaugurowania szkoły formacyjnej dla przygotowujących się do przyjęcia posługi akolity i lektora. W rzeczywistości Kościoła w Polsce znane są trzy dokumenty omawiające kwestię przyjmowania tych posług przez świeckich mężczyzn:

• II Polski Synod Plenarny, Liturgia Kościoła po Soborze Watykańskim II nr 84, Poznań 2001, s. 205;
• Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie udzielania posługi lektora i akolity świeckim mężczyznom (2.10.2007), [w:] „Anamnesis” nr 52, s. 41-45;
• Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej (27.11.2008) nr 35-44 i 108-130, Warszawa 2009. II Polski Synod Plenarny daje wytyczne: „mężczyźni świeccy, którzy ukończyli przynajmniej dwadzieścia pięć lat, cieszą się dobrą opinią, posiadają odpowiednie przymioty i są przygotowani do swych zadań poprzez odpowiednią formację, mogą być przyjęci do posługi stałego akolity. Posługę lektora można udzielać w wieku wcześniejszym”⁴.

Natomiast wspomniane powyżej Instrukcja Episkopatu Polski i Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej precyzują różne kwestie związane z doborem i formacją kandydatów na lektorów i akolitów, wyznaczając im różne zadania we wspólnotach parafialnych.

2. Lektor i akolita we wspólnocie parafialnej

A. Lektor

Lektor wspiera kapłanów i diakonów w głoszeniu Słowa Bożego i formacji wiernych. W liturgii może proklamować Słowo Boże z wyjątkiem Ewangelii. Gdy nie ma psałterzysty, może wykonać psalm między czytaniami, a jeśli nie ma diakona, może podawać intencje modlitwy powszechnej. Może on także prowadzić modlitwę przy zmarłym i prowadzić przy pogrzebie stacje w domu zmarłego i na cmentarzu. Natomiast poza liturgią pomaga duszpasterzom w pełnieniu posługi ewangelizacyjnej. Przykładowe obszary życia wspólnoty parafialnej, które mogą być powierzone ustanowionym lektorom, to:

• przygotowanie wiernych do godnego przyjęcia sakramentów. Może on zaangażować się w przygotowanie rodziców i chrzestnych do chrztu dziecka, może prowadzić grupy młodzieży przygotowujące się do bierzmowania lub grupy ich rodziców i świadków, a także pomagać w przygotowaniu narzeczonych do sakramentu małżeństwa;
• pomoc w przygotowaniu i prowadzeniu katechezy dorosłych. Może on prowadzić małe grupy formacyjne i apostolskie, organizować kręgi biblijne, kursy ewangelizacyjne, pomagać w prowadzeniu rekolekcji zamkniętych, a także prowadzić katechezy dla różnych grup;
• zaangażowanie w inne posługi słowa w parafii. Jako zadanie dla lektora wymienia się apostolat biblijny, redakcję gazetki parafialnej i strony internetowej, prowadzenie gablotek, kolportaż czasopism religijnych i promocję czytelnictwa książek, przygotowanie i prowadzenie osób pragnących pełnić w liturgii funkcję czytania Słowa Bożego, organizowanie jasełek lub innych misteriów;
• ożywienie misyjnych zadań parafii. Poprzez zaangażowanie w życie parafii lektor może docierać do ludzi zaniedbujących praktykę religijną, z nimi rozmawiać, za nich się modlić, ukazywać im drogę do sakramentów świętych. Może również wspierać misjonarzy pracujących w różnych krajach świata;
• animowanie życia modlitewnego w parafii. Jest on powołany, by pomagać duszpasterzom w przygotowaniu nabożeństw oraz ich prowadzeniu (np. różaniec, droga krzyżowa, adoracja w czasie Triduum Paschalnego, czterdziestogodzinne nabożeństwo, godzina święta w pierwszy czwartek miesiąca). Może prowadzić grupy modlitewne, troszcząc się o formację ich członków;
• wspieranie rodzin przed pogrzebem i po pogrzebie bliskich. Rodzina potrzebuje wsparcia modlitewnego, a niekiedy także prowadzenia modlitwy w dniach między śmiercią i pogrzebem. Lektor oprócz prowadzenia modlitwy może wskazać wiernym odpowiednie modlitwy za zmarłych i pomóc im trwać na modlitwie w ich intencji także po pogrzebie.

B. Akolita

Do zadań akolity w czasie celebracji liturgii należy: niesienie krzyża w procesji wejścia, pomoc kapłanowi i diakonowi w czasie celebracji (podając księgę, wodę, kadzidło, rozkładając na ołtarzu korporał, puryfikaterz, kielich, palkę i mszał, rozdając w razie potrzeby wiernym Eucharystię, której jest szafarzem nadzwyczajnym, dokonując puryfikacji naczyń, gdy nie ma diakona). W przypadkach szczególnych może wystawić Najświętszy Sakrament do adoracji bez udzielania błogosławieństwa. Gdy nie ma kapłana lub diakona, ma możliwość prowadzenia wigilii przy zmarłym i prowadzenia przy pogrzebie stacji w domu zmarłego i na cmentarzu. Poza liturgią akolita ma wiele możliwości zaangażowania się w życie parafialne. Wymienia się następujące obszary:

• adoracja Najświętszego Sakramentu w parafii. Troska o kult Eucharystii we wspólnocie parafialnej należy do jego podstawowych zadań. Obejmuje ona także nabożeństwa eucharystyczne i procesje;
• przygotowanie uroczystości liturgicznych w parafii. Szczególnie wskazana jest pomoc w przygotowaniu celebracji Triduum Paschalnego, uroczystości Narodzenia Pańskiego, przeżycia odpustu, rekolekcji parafialnych. Akolita wraz z ceremoniarzem powinien także przygotowywać do posługi zespoły liturgiczne;
• posługa wobec chorych. Akolici mogą zanosić chorym w każdą niedzielę Komunię Świętą, a także przygotowywać chorych do przyjmowania sakramentu chorych, a potem do wiatyku i przejścia z tego świata do wieczności. Mogą oni również koordynować działania parafii w sprawie pomocy chorym leżącym w domach i w szpitalach. W imieniu proboszcza mają przywilej odwiedzać chorych parafian w szpitalach i wspierać ich w cierpieniu. Mogą także organizować pomoc w dojechaniu do kościoła na niedzielną Eucharystię dla tych, którzy nie mogą przyjść o własnych siłach;
• pomoc potrzebującym. Ten obszar działalności jest bardzo rozległy, ponieważ w parafii jest wielu potrzebujących. Dla głodnych trzeba przygotować posiłki, bezrobotnym pomóc w ich trudnej sytuacji, niepełnosprawnym zorganizować zajęcia, trzeba dotrzeć do alkoholików, narkomanów i innych uzależnionych od nałogów. Ta codzienna posługa przybiera bardziej intensywna formę, gdy przychodzi czas świąteczny;
• organizowanie wolontariatu. Akolita może koordynować działalność wolontariatu we wspólnocie parafialnej. Ta forma zaangażowania w dzieła pomocy ludziom rozwija się coraz bardziej i potrzeba kogoś, kto te wielorakie dzieła może animować, organizować i włączać w całość życia parafialnego.

3. Rola lektora i akolity w realizacji Programu Duszpasterskiego

Kościół domem i szkołą komunii

Analizując wyznaczone dla lektora i akolity zadania we wspólnocie parafialnej, możemy zauważyć, jaką znaczącą rolę mogą odegrać ci posługujący w realizacji Programu Duszpasterskiego na lata 2010-2013 Kościół domem i szkołą komunii. Podjęcie na szczeblu diecezjalnym formacji lektorów i akolitów stanie się pozytywną odpowiedzią na propozycje zawarte w ramowym programie trzyletniego planu działalności Kościoła w Polsce.

W programie zaakcentowana jest kwestia formacji animatorów świeckich i tworzenie ośrodków formacji animatorów świeckich. Inauguracja diecezjalnej szkoły formacyjnej dla lektorów i akolitów stanie się realizacją tej propozycji. Komisja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Konferencji Episkopatu Polski w Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej (nr 114-122) przedstawiła „Ratio formationis” dla takiego ośrodka, a obecnie przygotowywane są specjalne podręczniki. Dlatego nic nie stoi na przeszkodzie, by rozpocząć przygotowania do otwarcia szkoły formacyjnej.

Osoby, które podejmą odpowiednią formację trzyletnią, już w czasie jej przeżywania mogą stać się na szczeblu parafialnym znaczną pomocą w realizowaniu pierwszej części programu, który zatytułowany jest W komunii z Bogiem (2010- -2011). Zakłada się, że w czasie tego roku w parafiach będą rozwijały się kręgli biblijne, będzie prowadzona intensywna katecheza dla dorosłych, katecheza sakramentalna, a także zostanie skierowana zachęta do korzystania przez wiernych z Liturgii godzin. Nietrudno zauważyć, że są to pola zaangażowania lektora i akolity. Lektor może służyć pomocą w prowadzeniu katechezy, kręgów biblijnych, a akolita poprzez swoją działalność może zaszczepiać w wiernych miłość do Liturgii godzin, modląc się z nimi i ucząc ich tej modlitwy. W kolejnych latach trwania programu będziemy koncentrowali się na tematach Kościół naszym domem (2011- 2012) i Być solą ziemi (2012-2013). Zakłada się m.in. większą obecność i zaangażowanie wiernych świeckich w duszpasterstwie parafialnym (katecheza sakramentalna, liturgia, działalność charytatywna), zwrócenie uwagi na działalność Parafialnych Rad Duszpasterskich i Rad Ekonomicznych, czy też umacnianie i rozszerzanie działalności parafialnych zespołów Caritas. Analizując te treści, znów łatwo można zauważyć obszary działalności w parafii dla lektorów i akolitów, którzy poprzez aktywne zaangażowanie mogą realizować swoje powołanie.

4. Postulaty końcowe

W trakcie refleksji nad dokumentami Kościoła, w których omówiona jest posługa lektora i akolity, oraz nad trzyletnim planem działalności Kościoła w Polsce Kościół domem i szkołą komunii nasuwa się postulat pastoralny, by w najbliższym czasie przystąpić w diecezjach do zakładania odpowiednich ośrodków formacyjnych dla tych dwóch grup posługujących. Ich zaangażowanie w życie parafii zapewne przyczyni się do pozytywnego zrealizowania Programu Duszpasterskiego i ożywienia wspólnot parafialnych. Drugi postulat skierowany jest do duszpasterzy w parafiach, by przystąpili do poszukiwania kandydatów, którzy mogliby podjąć odpowiednią formację. Instrukcja Episkopatu Polski (nr 11) wskazuje, że mężczyźni ci powinni odznaczać się wzorowym życiem moralnym, apostolskim oddaniem, bezinteresownością, szczerą pobożnością i gorliwym życiem sakramentalnym, szczególnym umiłowaniem Pisma Świętego i Eucharystii. Winni cieszyć się dobrą opinią i być akceptowani przez wiernych parafii, do której należą i w której będą wypełniać powierzone im zadania. Muszą posiadać także odpowiednie przymioty intelektualne, stosowne wykształcenie, wyróżniać się solidnością w pracy oraz umiejętnością współpracy z innymi.

Natomiast Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej (nr 112) pokazuje, w jakich środowiskach należy szukać odpowiednich kandydatów. Pierwsze z nich stanowią dorośli mężczyźni, którzy od lat posługują przy ołtarzu, spełniając gorliwie i z wiarą wyznaczone funkcje liturgiczne. Do tej grupy należą m.in. nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej, świeccy moderatorzy prowadzący wspólnoty formacyjne, liderzy ruchów odnowy, mężczyźni podejmujący już ważne zadania w parafii (np. zakrystianie). Drugą grupę kandydatów stanowią mężczyźni, którzy przez studia i praktykę zawodową zdobyli odpowiednie umiejętności w służbie ludziom i czynią to z wielkim poświęceniem, ale nie mają wystarczającej formacji duchowej i teologicznej. Trzecia grupa kandydatów to młodzi mężczyźni, którzy dopiero rozpoznają charyzmat, jaki otrzymali od Boga. Oni szukają jeszcze swego miejsca w Kościele i w świecie. Rozwijają swoje umiejętności przez studia, udział w grupach formacyjnych i zaangażowanie w pomoc innym ludziom.

Trzeci postulat skierowany jest również do duszpasterzy w parafiach, by jak najwięcej angażowali osoby świeckie do realizacji Programu Duszpasterskiego. Izolując ich lub ograniczając ich działalność, powodujemy, że proponowane programy są realizowane w nieznacznym stopniu lub wcale. Jest to wówczas działanie ze szkodą dla Kościoła powszechnego i lokalnego, a także dla wiernych, którzy oczekują na propozycje umożliwiające ich rozwój duchowy. Czynny udział ludzi świeckich w realizacji programu, np. lektorów i akolitów, spowoduje zapewne lepszą skuteczność naszych działań duszpasterskich.

¹Kan. 230 § 1: „mężczyźni świeccy, posiadający wiek i przymioty ustalone zarządzeniem Konferencji Episkopatu, mogą być na stałe przyjęci, przepisanym obrzędem liturgicznym, do posługi lektora i akolity, udzielanie jednak tych posług nie daje im prawa do utrzymania czy wynagrodzenia ze strony Kościoła”.

²Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (OWMR) nr 98-99, Poznań 2004, s. 43.

³Należy wyraźnie rozgraniczyć, czym jest funkcja, a czym posługa. Posługę wykonują ci, którzy są wyświęceni: biskup, prezbiter i diakon, a także akolita i lektor, którzy nie przyjmują święceń, ale „na stałe” posługują, wypełniając swoje obowiązki w parafiach. Inni, np. ministranci, lektorzy, ceremoniarze, członkowie scholi, wypełniają swoje funkcje czasowo i bardziej związane z liturgią niż z poszczególnymi obszarami życia parafialnego.

⁴II Polski Synod Plenarny. Liturgia Kościoła po Soborze Watykańskim II nr 84, Poznań 2001, s. 205.

Źródło: Fragmenty programu duszpasterskiego na rok 2010/2011 pod. red. ks. dr. Szymona Stułkowskiego “W komunii z Bogiem”.